2-5-2025 Einde van de Slag om Berlijn 80 jaar geleden
De Slag om Berlijn, het slotstuk van de Tweede Wereldoorlog in Europa, vond plaats in april en mei 1945. Dit markeerde een cruciale gebeurtenis in de geschiedenis, omdat het leidde tot de capitulatie van nazi-Duitsland en het einde van de oorlog in Europa.
Tijdens deze slag omsingelde het Rode Leger van de Sovjet-Unie Berlijn en begon een intense en destructieve aanval op de stad. Ondanks wanhopig verzet van Duitse soldaten en de Hitlerjugend, was de overmacht van de Sovjet-troepen onvermijdelijk. Adolf Hitler pleegde zelfmoord op 30 april 1945 in zijn bunker in Berlijn, en slechts enkele dagen later, op 2 mei 1945, gaf de stad zich over.
De Slag om Berlijn eiste een enorme tol. Duizenden burgers kwamen om het leven in de vuurlinies, en een groot deel van de stad werd in puin gelegd. Het markeerde niet alleen het einde van de nazi-heerschappij, maar ook het begin van een verdeeld Duitsland en een lange periode van wederopbouw.
De Slag om Berlijn was een van de meest intense en beslissende gevechten van de Tweede Wereldoorlog. Hier is een nadere toelichting op de belangrijkste gebeurtenissen en gevolgen:
Het verloop van de slag
- Start van de aanval: De slag begon op 16 april 1945, toen het Rode Leger onder leiding van maarschalk Georgi Zjoekov en Ivan Konev een offensief lanceerde tegen de Duitse verdedigingslinies rond de stad. De slag was onderdeel van het bredere strategische plan om nazi-Duitsland volledig te verslaan.
- Omsingeling van de stad: Tegen 25 april hadden Sovjet-troepen Berlijn volledig omsingeld, waardoor elke vorm van bevoorrading of ontsnapping onmogelijk werd voor de Duitse verdedigers.
- Strijd in de stad: Binnen Berlijn vonden intense gevechten plaats. Huis-aan-huisgevechten waren gebruikelijk, waarbij Duitse soldaten, inclusief oudere mannen en jonge jongens, wanhopig probeerden hun stad te verdedigen.
De Flaktorens in Berlijn waren enorme betonnen bunkers die tijdens de Tweede Wereldoorlog werden gebouwd om de stad te beschermen tegen geallieerde luchtaanvallen. Er waren drie grote Flaktoren-complexen in Berlijn: bij de Berliner Zoo, in Friedrichshain en in Humboldthain.
Elke Flaktoren bestond uit twee torens:
De torens waren niet alleen verdedigingswerken, maar dienden ook als schuilplaatsen voor duizenden burgers tijdens bombardementen. Sommige Flaktorens zijn na de oorlog gedeeltelijk gesloopt, maar delen van de toren in Volkspark Humboldthain zijn nog steeds te bezoeken.
Wat er vooraf ging aan de slag om Berlijn
Voorafgaand aan de Slag om Berlijn vond het Wisła-Oderoffensief plaats, een grootschalige aanval van het Rode Leger in januari 1945, waarbij de Sovjets snel oprukten door Polen en Oost-Duitsland. Dit offensief bracht hen tot aan de Oder-rivier, slechts 60 kilometer van Berlijn.
Daarna volgde de Slag om de Seelower Hoogten in april 1945, een van de laatste grote verdedigingsgevechten van de Duitsers voordat de Sovjets Berlijn bereikten. Duitse troepen probeerden de opmars van het Rode Leger te vertragen, maar werden uiteindelijk verslagen, waardoor de weg naar Berlijn open lag.
Ondertussen was de situatie in Berlijn chaotisch: luchtaanvallen, voedseltekorten en een groeiende angst voor de naderende Sovjet-troepen. Hitler en zijn generaals probeerden een laatste verdediging te organiseren, maar de meeste Duitse soldaten waren uitgeput en slecht uitgerust.
Bombardementen op berlijn
De geallieerden gooiden Berlijn plat, met als doel een weg vrij te maken voor de komende aanval van de Sovjets. Bij een bombardement schuilden de Berlijners in één van de forten. De enorme Flaktorens werden wel geraakt, maar ze waren onverwoestbaar. Hitler zocht bescherming in zijn ondergrondse bunker. De stad werd verwoest. De Berlijners hadden weinig eten en waren vaak ziek vanwege de open riolen. En de Russen waren er nog niet eens. Ook waren de burgers bang voor de Sovjets. Toen Duitsland in 1941 de Sovjet-Unie aanviel, werden heel veel Russische burgers vermoord door de nazi's. Daarom wilden de 'beruchte' Sovjets wraak nemen.
Verdedigingslinies
Volkssturmsoldaten graven tankgrachten, februari 1945.
Hitler wilde dat Berlijn omgeven werd door meerdere verdedigingslinies. Ongeveer 30 kilometer ten oosten van Berlijn lag de Seelower Höhen. Dat gebied kon goed worden verdedigd. Dat moest ook wel, want de Seelower Höhen was de laatste grootste verdedigingslinie voor Berlijn. Het werd goed verdedigd met bijna 60 kilometer aan anti-tankobstakels, anti-tankgrachten en loopgraven.
Berlijn zelf had meerdere verdedigingslinies. In het midden lag de 'citadel' met het Rijksdaggebouw en de Führerbunker. De stad werd goed verdedigd, ook de Flaktorens waren belangrijk voor de verdediging.
De verdedigers
Een Volkssturmsoldaat met een panzerschreck
n 1945 zijn er veel tienersoldaten die de stad moeten verdedigen. Leden van de Hitlerjugend hielpen mee met de verdediging. Ze krijgen uitleg in het gebruik van een Panzerfaust. Dat is een antitankwapen. Een Panzerfaust heeft een soort 'granaat', die je kan afvuren. Op 100 meter afstand kan het wel 10 cm staal doorboren. Iedereen kan zo'n wapen gebruiken: kinderen, vrouwen, oude mannen, want het is een wapen zonder terugslag. Iedereen leert het wapen te gebruiken.
De vernietiging van Berlijn
Het bevel van Adolf Hitler, betreffende Zerstörungsmaßnahmen im Reichsgebiet (Vernietigingsmaatregelen in het Rijksgebied), beter bekend als Nero-bevel (Duits: Nerobefehl), werd op 19 maart 1945 uitgevaardigd - tijdens de laatste dagen van het Derde Rijk - om volgens de tactiek van de verschroeide aarde de vernietiging te starten van de gehele Duitse industriële infrastructuur. Het bevel werd later het "Nero-bevel" genoemd, naar de Romeinse keizer Nero die zijn eigen stad Rome in brand zou hebben laten steken.
Albert Speer, toenmalig Rijksminister voor Bewapening en Munitie, beschrijft in zijn Erinnerungen de chaos van de dagen na de uitvaardiging van dit bevel en de moeite die hij ondervond om de Gauleiter van de NSDAP ertoe over te halen het Nero-bevel niet uit te voeren, opdat de overgebleven infrastructuur (na de geallieerde bombardementen) als basis kon dienen voor de heropbouw in het naoorlogse tijdperk.
Hitler wilde Berlijn blijven verdedigen, ook al leek het kansloos. In het westen rukten de Amerikanen, Engelsen en Canadezen snel op. Albert Speer wilde juist de industrie beschermen, maar Hitler wilde van niks weten. Op 19 maart 1945 vaardigde Hitler zijn Nero-bevel uit. Er mocht in Berlijn niets overblijven wat van waarde was voor de Sovjets. Hitler gaf het bevel voor de vernietiging van de stad. Infrastructuur, zoals bruggen, spoorbanen en industriële complexen, moesten vernietigd worden. Albert Speer was hier verantwoordelijk voor. Eerst was hij tegen de vernietiging van Berlijn, maar hij moest wel luisteren naar de Führer.
Seelower Höhen
Maart 1945: de Sovjets hebben 2 maanden gebivakeerd bij de rivier de Oder. Ze zijn nog maar 48 kilometer van Berlijn verwijderd. In die tijd planden ze hun laatste aanval. Ze hebben versterking uit de Sovjet-Unie gekregen en hebben 1 miljoen soldaten, 3000 tanks, 7 miljoen granaten en 1200 raketwerpers. De Russen waren nog maar 16 km verwijderd van de Seelower Höhen. Ze stonden klaar om aan te vallen. Ondanks de enorme overmacht van de Sovjets gaf Hitler zich niet over.
Op 16 april 1945 begon de Slag om Berlijn. Eén miljoen Sovjets rukten op naar de Seelower Höhen, waar maar 110.000 Duitsers zaten en 600 tanks. De Russen hadden haast, maar aan het einde van de dag hadden ze de Seelower Höhen niet ingenomen. De Duitse verdediging was sterker dan verwacht. De Duitsers wisten de Sovjets vier dagen tegen te houden. Op 19 april eindigt de slag om de Seelower Höhen, omdat de Duitsers niet langer stand konden houden tegen de enorme Russische overmacht. De Sovjets trokken de Seelower Höhen over, maar hadden enorme verliezen geleden: meer dan 30.000 militairen en meer dan 700 tanks.
Het Duitse 9e Leger, onder leiding van Theodor Busse, vocht in de strijd om de Seelower Höhen. Nadat zij de slag hadden verloren, werd het omsingeld door de Sovjets. Bij de Slag om Halbe werd dit Duitse leger vernietigd. Er vielen 60.000 doden aan Duitse kant en 20.000 aan Russische kant. Ook werden nog eens 120.000 Duitsers krijgsgevangen gemaakt.
Berlijn
Het schrikbeeld uit de nazi-propaganda is werkelijkheid geworden. Russische soldaten rennen van het ‘Himmlerhuis’,
het door Duitse troepen fanatiek verdedigde ministerie van Binnenlandse Zaken, in de richting van de Rijksdag.
De Sovjets staken op 25 april het Teltow-kanaal over, vlakbij Berlijn. Ze waren nu nog maar 6 km van Hitler vandaan. Duitse generaals wilden vluchten, maar Hitler werd boos en zei dat Berlijn niet zou vallen.
Het Teltow-kanaal was de buitenste verdedigingslinie, maar het hield maar een paar dagen stand. Hierna rukten ze snel op naar de binnenste verdedigingsring en naderden het vliegveld Tempelhof. Het was belangrijk dat de Russen dit vliegveld snel zouden veroveren, maar de Duitsers hadden het goed verdedigd en hadden op het dak zwaar geschut neergezet. Er werd zwaar gevochten, maar de Russen waren dik in de meerderheid en op 27 april hadden ze het vliegveld in handen. Al snel werd de luchthaven gebruikt door Russische vliegtuigen.
De Berlijners vochten hard door. De Russische tanks konden geen belangrijke bijdrage leveren, omdat er heel veel werden vernietigd door de Panzerfaust. Maar de overmacht van het Rode Leger was enorm en ze kwamen elk uur dichterbij Hitler, die ze graag levend in handen zouden krijgen. Veel Berlijners gingen schuilen in één van de Flaktorens. Mensen persten zich erin. De Sovjets probeerden door de dikke muren heen te schieten, maar de enorme Flaktorens hielden goed stand. De Russen lieten de Flaktorens links liggen en gingen naar de Reichstag en de Führerbunker. Hieromheen stroomde water. Het was de laatste verdedigingslinie, de laatste hoop van de Duitsers. Alle bruggen waren opgeblazen, behalve één: de Moltkebrug. Op 28 april viel het Rode Leger de citadel aan. De Moltkebrug werd fel verdedigd, want als de Sovjets die brug in handen zouden hebben, zou de stad vallen.
Op 29 april trouwt Hitler met Eva Braun. Op 30 april, half vier 's middags, plegen ze samen zelfmoord in de ondergrondse bunker. De Berlijners voelden zich verraden door hun leider. Hitler was niet de enige die zelfmoord pleegde, ongeveer 4000 Berlijners maakten tijdens de slag een eind aan hun leven, zodat ze niet in handen van de Sovjets zouden vallen.
Ondertussen waren de Russen bij het regeringsgebouw aangekomen. Drie Russische aanvallen werden afgeslagen door de Duitsers.
Het einde
Op 30 april om 22:40 werd de rode vlag van de Sovjet-Unie gehesen. Dat betekende dat alle verdedigingslinies waren doorbroken door de Sovjets. Toch vochten veel SS'ers nog door, met name Franse SS'ers. Ze moesten zich overgeven van de Russische generaal Zjoekov, omdat anders de Reichstag zou worden opgeblazen. In de middag van 2 mei gaven de verdedigers van de Rijksdag zich over aan de Russen. Ook de Führerbunker werd bezet en er werden verschillende mensen krijgsgevangen gemaakt.
Een groot deel van de stad lag in puin. Ongeveer 500.000 woningen waren verwoest, infrastructuur was vernietigd en er was geen schoon drinkwater. Overal lagen dode soldaten. Vrouwen werden gedwongen om het puin op te ruimen. 81.000 Sovjets waren gesneuveld, de Duitsers telden nog meer doden. 22.000 burgers waren gedood tijdens de slag. De Slag om Berlijn had niet hoeven plaatsvinden, maar omdat Adolf Hitler koppig was en wilde doorvechten, vond deze slag plaats met honderdduizenden doden en gewonden als gevolg.
In opdracht van Jozef Stalin werd op 2 mei 1945 de echte Sovjet vlag gehesen, waardoor de oorspronkelijke hijser van de vlag, Michail Minin, in vergetelheid raakte. De foto waarop de hijsers van de Sovjet vlag staan, is wereldberoemd. Die foto kun je hier zien: Reichstag flag original.
Op 8 mei 1945 werd de capitulatie van nazi-Duitsland getekend. Hitlers Derde Rijk werd een catastrofale mislukking. De oorlog in Europa eindigde. Pas 4 maanden later gaf Japan zich over, waardoor de Tweede Wereldoorlog eindigde.