Op zaterdag 14 juni 2015 was er een battlefield tour door de stad Groningen. De Canadezen maakten bij nadering van de stad een omtrekkende beweging en drongen op 13 april 1945 vanuit het noorden de stad binnen via het Noorderplantsoen en vanaf Eelde-Paterswolde over de Paterswoldse weg kwamen ze de stad vanuit het westen binnen. Ze ondervonden enorm veel weerstand.
Op de Paterswoldseweg sneuvelde Fred Butterworth in zijn tank van The Fort Garry Horse. Zijn tank werd getroffen door een Duitse Panzerfaust en boorde zich in een huizenblok, dat geheel afbrandde. Op deze locatie is een plaquette aangebracht aan de gevel van het huis en jaarlijks wordt dit herdacht, vaak in aanwezigheid van zijn nog levende broer Stanley Butterworth, die ook diende bij het Fort Gerry Horse Regiment en een poosje later over de Paterwoldseweg in zijn tank Groningen binnenreed. Op 9 april 2015 had ik de eer hem te mogen ontmoeten bij de opening van de expositie De Slag om Delfzijl en hij was er ook tijdens de re-enactment van de Slag om Groningen op de Grote Markt.
Bettie Jongejan van het Oorlogs- en Verzetscentrum Groningen (OVCG) hangt een krans aan de gevel van het huis, waar de tank van Fred Butterworth tot stilstand kwam na te zijn getroffen door een Duitse 'Panzerfaust' op 13 april 1945. Als eerste Canadese militair sneuvelde hij tijdens de Slag om Groningen.
De brandgang aan de Kamerlingh Onnesstraat bij de Parkbrug. Door deze brandgang achter de huizen langs renden de Canadese soldaten naar de Parkbrug, om zodoende niet onder vuur te komen van de Duitse FLAK die schoot vanaf de Parkweg op de brug.
Op de Parkbrug sneuvelde de Canadese militair Thomas McCormick. Na 70 jaar is een plaquette onthuld op de brug ter nagedachtenis. Er zouden in totaal 43 Canadezen sneuvelen tijdens de Slag om Groningen. Meer over de bevrijding van Groningen...
De Battlefield Tour... Onder leiding van onze gids Joël Stoppels (Battlefield Tours), begonnen we de tour door Groningen waar de Canadezen op 16 april 1945 eindigden: op de Grote Markt. We volgden de route die de Canadezen namen vanuit westelijke richting in de stad, maar dan in omgekeerde richting. Op diverse punten langs de route hoorden we de geschiedenis wat daar was gebeurd.
Op de Grote Markt, het einddoel dat de Canadezen bereikten op 16 april 1945, begonnen wij onze tour door de stad. De situatie was destijds dramatisch want de Duitsers hadden de oost- en noordkant van de Grote Markt in brand gestoken, terwijl ook veel panden in de omliggende straten werden verwoest door de gevechten. Aan de Grote Markt bevond zich het gevreesde Scholtenhuis, hoofdkwartier van de Sicherheitzdienst SD. De gevreesde SD'ers die in de laatste oorlogsmaanden het noorden onveilig hadden gemaakt en vele slachtoffers hadden gemaakt, waren inmiddels gevlucht naar Schiermonnikoog. Dit wordt beschreven in deel 3a van de trilogie Het Scholtenhuis,
Deze SS-vlag wapperde in de oorlogsjaren boven het Scholtenhuis en wordt thans bewaard in het Oorlogs- en Verzetscentrum Groningen (OVCG).
Het Scholtenhuis, hoofdkwartier van de SD, met 'foute' typemachine die werd gebruikt door de SD en een SS-toets bevat.
Het verwoeste Scholtenhuis
Het verwoeste Scholtenhuis, voormalig hoofdkwartier van de SD, aan de Grote Markt. Het pand werd kort voor de aankomst van de Canadezen door de Duitsers in brand gestoken en brandde net als alle belendende panden aan de oostwand geheel af.
Ook de panden aan de noordwand van de Grote Markt werden door de Duitsers in brand gestoken. Daardoor was de verwoesting compleet. Ook de studentensociëteit die daar was gevestigd ging geheel verloren. Een plaquette in de gevel van het na de oorlog verrezen pand herinnert hier nog aan.
De Wehrmacht op de Grote Markt op 16 mei 1940.
De Grote Markt van Groningen voor de oorlog.
De Grote Markt van Groningen in 1945. Rechts is het uitgebrande Scholtenhuis te zien. De Martinikerk met toren bleven wonderwel gespaard.
Hoofdwacht bij de Martinitoren voor de oorlog.
De uitgebrande Hoofdwacht bij de Martinitoren in 1945.
De hoofdwacht is afgebroken, maar het pand er achter is weer fraai opgebouwd en nu kun je er genieten van heerlijk koffie met Grunneger Kouk.
Canadese tanks in de binnenstad van Groningen met de lopen gericht op de Steenstilbrug.
Duidelijk zijn in de muur van de Martinitoren de sporen van de strijd te zien. Inslagen van ondermeer een Duitse MG-42 en granaten afgevuurd door Sherman firefly tanks, die de Canadezen gebruikten tijdens de gevechten in de stad.
Elly aan de voet van de Martinitoren.
De historische panden aan de zuidwand van de Grote Markt bleven gespaard. Hier zaten de Canadezen die besloten tot een bestorming van de noordzijde, toen de Duitsers weigerden zich over te geven.
Voormalig Goudkantoor.
Goudkantoor na de bevrijding in 1945.
Goudkantoor en Stadhuis 1945.
Verwoestingen op de Grote Markt april 1945.
De verwoeste noordwand van de Grote Markt, gezien vanuit de Guldenstraat.
Aan de achterkant van het gemeentehuis is deze oorlogsschade te zien.
Onze gids Joël Stoppels vertelt over de strijd rond het stadhuis, waardoor deze schade ontstond.
Gedenksteen in de Stoeldraaierstraat.
De Stoeldraaierstraat na het ontploffen van een Duitse munitie vrachtwagen op zondag 15 april 1944.
70 jaar later maakte ik deze vergelijkingsfoto.
Een radiopost 46-set in een Bren Carrier bij het A-Kerkhof nu-Cafe de Beurs.
Poelestraat toen, met Duitse bestelwagen, kort na de bevrijding.
Poelestraat nu.
FLAK in de straat 1e Drift, vlakbij de Ebbingebrug.
Waar de FLAK stond in de straat 1e Drift, vlakbij de Ebbingebrug.
Voormalig post- en telegraaf kantoor, waar de Canadezen gebruik maakten van de telefoonlijnen voor de onderlinge communicatie. Vanwege de strijd in het stedelijk gebied functioneerden de verbindingen niet optimaal.
Tegenover het voormalig post- en telegraaf kantoor.
Op vele plaatsen in de stad zijn nog duidelijk sporen van de oorlog zichtbaar.
15 april 1945, Zuiderdiep. Gevechtspauze South Saskatchewan Regiment.
20 mm Flak Vierling op het Gedempte Zuiderdiep tegenover de Ubbo Emmiusstraat.
Gedempte Zuiderdiep waar 20 mm Flak Vierling stond tegenover de Ubbo Emmiusstraat.
Elly bekijkt samen met iemand uit de groep foto's.
Oorlogsschade aan de Gedempte Zuiderdiep.
Ubbo Emmiussingel 79 waar de Orts- en Wehrmachtkommandantur was gevestigd.
Uitleg bij villa Heymans.
Zicht op Centraal Station, gezien vanaf het terrein van villa Heymans.
De Canadese Kapitein George Blackburn rent op 14 april 1945 vanaf de Parkbrug richting het station in Groningen. Vanuit een Goederloods Van Gend & Loos ziet hij hoe Duitse officieren stafauto’s klaarmaken om te vluchten. Blackburn roept onmiddellijk de ondersteuning in van de artillerie.
George G. Blackburn van de Royal Canadian Artillery of Canada schrijft later over zijn acties op zaterdag 14 april 1945: “Vanaf de Parkbrug gingen we naar het station, de weg werd zonder enige dekking rennend afgelegd, we klommen over perrons en rails en werden vanuit het seinhuis onder vuur genomen. Nadat zondag 15 april het gehele Hoofdstation is doorzocht op Duitsers, gaan we op zoek naar een goede uitkijkpost. In de goederenloods Van Gend & Loos helpt een Nederlander een van de schuifdeuren op een kier te zetten. Er ontstaat een opening groot genoeg om over het verbindingskanaal te kijken.
Ze zien aan de andere kant twee Duitse stafauto’s staan aan de Ubbo Emmiussingel. Ze staan voor het grote huis gelijk klaar om gelijk weg te rijden. Er wordt ook met koffers gesleept richting de auto’s. Hij geeft zijn seiner de coördinaat van de plaats door. Er loopt nu ook een “hoge mieter” die haastig op en neer naar de beide auto’s loopt; ‘zo te zien willen ze spoedig mogelijk vertrekken’ Na contact gezocht te hebben met een draagbare radio horen ze de eerste Canadese granaten links over hun heen komen richting de auto’s. De auto’s worden beide geraakt en staan in brand”
De bewoners van de Ubbo Emmiussingel vluchten richting de Remonstrantse kerk en de kelder van de kosterswoning. Hier wordt flink gevochten. Om 15 april 1945 rond 08:30 is de Ubbo Emmiussingel bevrijd. In de Ubbo Emmiussingel zijn nog steeds sporen te zien van de zware gevechten, zoals te zien is bij de bovenramen van de villa aan Ubbo Emmiussingel 108.
anks trekken vanaf het Zuiderdiep de Oosterstraat in.
En zo maakte ik deze vergelijkingsfoto.
Peperstraat
Verlengde Oosterstraat, zondag 15 april 1945. Canadezen van Les Fusiliers Mont Royal.
Molensraat bij de Rademarkt, Groningen. Zondag 15 april 1945. Canadezen doorzoeken de huizen.
Maandagmorgen 16 april 1945. Poelestraat. Duitsers geven zich over.
Hoek Schoolstraat-Poelstraat bij de Poelebrug.
De Duitsers hebben in de morgen van 15 april 1945 twee auto’s vol explosieven op de Poelebrug gezet, als lokaas voor Canadees vuur. Het plan werkt echter niet want de auto’s, en daarmee de brug, blijven intact.
Tenslotte arriveren we bij het gebouw van het voormalig Rijksarchief. In dit gebouw werd tijdens hevige gevechten op 16 april 1945 de Duitse bezetter tot overgave gedwongen door het Canadese leger. Aan de gevel en in het gebouw hangt een plaquette dat herinnert aan de overgave door de Duitse bezetter.
De Duitse bevelhebber had een gebrek aan munitie en zag bovendien in dat het geen zin had om tot de laatste man door te vechten. Luitenant-kolonel Dextraze van het Les Fusiliers Mont-Royal van de zesde brigade wist zodoende de overgave af te dwingen in het hoofdkwartier in het voormalige Rijksarchief aan de St. Jansstraat. De vijfde en zesde brigades veegden ondertussen de laatste verzetshaarden, zoals de Noorderhoogebrug schoon. Als laatsten werden het noorden en noordoosten van de stad ingenomen. Daarop werd de opmars naar Delfzijl ingezet die uiteindelijk uitmondde in de bevrijding van Delfzijl. De slag om Delfzijl duurde van 23 april tot en met 2 mei.
Geboeid luisteren we naar het verhaal van onze gids Joël Stoppels over de Duitse capitulatie in het gebouw van het Rijksarchief.
