Op zaterdag 18 juni, 2016 hebben we deelgenomen aan de Battlefield Tour Oosterbeek perimeter met de gidsen Joel Stoppels en Wybo Boersma. Met deze gidsen hadden we de garantie van een zeer interessante en informatieve rondleiding, die ging over de Britse verdediging van de perimeter van Oosterbeek. Het laatste gebied dat werd gehouden na de Slag om Arnhem was zo ongunstig verlopen. Het was een soort uitstulpsel in het gebied dat werd heroverd door de Duitsers. Britse hoofdkwartier was gevestigd in Hotel Hartenstein in Oosterbeek. Generaal Roy Urquhart leidde vanaf daar de verdediging van de perimeter die aan alle kanten werd aangevallen door de Duitsers, die het had omsingeld. De zuidelijke rand werd begrensd door de rivier de Rijn, in de buurt van Arnhem. In eerste instantie was een deel van de Britse 1st Airborne Division er in geslaagd de brug naar de Rijn te bereiken in Arnhem, maar na vier dagen moest die terugtrekken uit de uiterwaarden richting Oosterbeek. De Britten gaven aan dit gebied, dat werd omringd door de Duitsers rond Oosterbeek, de naam "Perimeter". Het gebied had de vorm van een langgerekt hoefijzer.

De Slag om Arnhem was een onderdeel van het veel grotere operatie met de codenaam "Market Garden". Tijdens deze operatie gingen drie Airborne Divisies van de Belgische grens in Lommel naar Arnhem om de bruggen over de verschillende waterwegen in handen te krijgen waarop vervolgens het Britse 30e Korps naar Midden-Nederland kan oprukken.

De zwaar beschadigde Oude Kerk in Oosterbeek in 1945.

De Oude Kerk in Oosterbeek is in oude luister hersteld en vormt tot op de dag van vandaag een belangrijke herinneringsplek aan de Slag om de Perimeter Oosterbeek. In deze kerk hield Major Lonsdale zijn speech voor de uiteindelijk overgebleven Britse militairen die de komende nacht zouden proberen te ontsnappen over de Rijn. Die ontsnapping van de Airbornes is de geschiedenis ingegaan onder codenaam Operatie Berlin in de nacht van 24 op 25 september 1944. 

Major Lonsdale (links), de tweede-in-bevel van de 11e Parachute Battalion en de commandant van de Lonsdale Force in Arnhem, accepteert een vuurtje van luitenant David Polley, "C" Sectie (lijnen), 1st Airborne Divisional Signals, bij Nijmegen op 26 september 1944, na de terugtrekking uit Arnhem.

Met informatieborden op diverse locaties langs de route wordt het verhaal verteld van de Slag om Arnhem in de Tweede Wereldoorlog.

Mijn vrouw Elly bij de Britse telefooncel aan de Utrechtseweg in Oosterbeek. Deze telefooncel werd na de oorlog door de Britse veteranen geschonken.

We beginnen de tour bij voormalig hotel Hartenstein, thans Airborne Museum. Bij het museum staat een foto van toen in september 1944 met de Britse generaal Roy Urquhart, die er zijn hoofdkwartier had gevestigd.

Elly bekijkt aandachtig het Airborne monument bij het Airborne Museum.

Deze tekst staat op de Engelse bank bij de ingang van het Airborne Museum.

Onze gidsen Joël Stoppels en Wybo Boersma.

We lopen door het park rond het Airborne Museum. In de bomen die er toendertijd ook stonden bevinden zich nog granaatscherven.

Deze Ordnance Quick-Firing 17-pounder anti-tank kanon staat voor het Airborne Museum in Oosterbeek

Rond het Airborne Museum bevindt zich een prachtig park. Het is moeilijk voor te stellen dat hier 72 jaar geleden een bittere strijd werd gestreden en de Britse parachutisten hier zwaar onder vuur lagen.

Met diep respect en in gedachten staan we bij de gedenkwaardige kuil op het landgoed 'De Hemelse Berg', waar de arme Oosterbeekse burgers een natuurlijke schuilplaats zochten tegen het oorlogsgeweld.

Eens stond er het prachtige landgoed Huize 'Hemelse Berg', dat helaas door de geveschtshandelingen in 1944 totaal is verwoest.

Huize 'Hemelse Berg' voor en na de verwoesting door de Duitse beschietingen in september 1944.

We lopen door het prachtige landgoed 'De Hemelse Berg'.

Ondanks het oorlogsverhaal is het toch ook puur genieten van de mooie natuur.

Elly geniet overduidelijk van de mooie wandeling door het landgoed.

We arriveren op een zeer gedenkwaardige locatie waar de Britse Airbornes in stelling lagen langs de Van Lennepweg met een 3-inch mortier van het 1e Bataljon van het Border Regiment. Beroemd zijn de foto's hiervan.

De tekst op dit informatiepaneel luidt als volgt:

Luchtlandingstroepen onder bevel van luitenant-kolonel J.D. Frost konden van 17 tot en met 20 september 1944 stand houden bij de verkeersbrug in Arnhem, nu de John Frostbrug. Daarna moesten zij hun positie prijsgeven. De overige Britse eenheden verdedigden het westelijk deel van het dorp Oosterbeek. De stelling langs de Van Lennepweg van een 3-inch mortier van het 1e Bataljon van het Border Regiment werd niet ver van deze plaats gefotografeerd.

Hier bevond zich de stelling langs de Van Lennepweg met de 3-inch mortier van het 1e Bataljon van het Border Regiment.

Onze gids Wybo Boersma geeft uitleg over de gebeurtenissen langs de Van Lennepweg.

De tekst op dit informatiepaneel luidt als volgt:

De troepen in Oosterbeek verdedigden de perimeter ten noorden van de Rijn in de hoop dat het vanuit het zuiden oprukkende leger hen kon ontzetten. Vanaf dit punt kunt u de Rijn zien liggen. Op 22 september 1944 hadden troepen van het 30e Korps vanuit het zuiden het dorp Driel bereikt, dat aan de overzijde van de Rijn ligt. Hier maakten zij verbinding met de 950 Poolse parachutisten, die een dag eerder waren geland. Door gebrek aan boten konden slechts 150 Polen de Rijn oversteken om de Britse eenheden te versterken.

De tekst op dit informatiepaneel luidt als volgt:

In de nacht van 25 september 1944 trokken de geallieerde troepen zich uit Oosterbeek terug. Via het Kerkpad en de uiterwaarden bereiken de manschappen de Rijn. Hier zetten boten van de Britse en Canadese genisten over. Vewel soldaten trachten de snelstromende rivier over te zemmen, maar een aantal verdronk hierbij.  Van de ruim 11500 gelande Britse en Poolse militairen bereikten onverveer 2300 de Betuwe. De overigen waren gesneuveld, al dan niet gewond in Duitse krijgsgevangenschap geraakt of onder de hoede van Nederlandse verzetsmensen. Na de bevrijding lagen Oosterbeek en omgeving bezaaid met puin, wrakstukken, veldgraven, materieel en munitie.

Na de gevechten in september 1944 was de Oude Kerk veranderd in een ruïne.

Gelukkig is de Oude Kerk aan de Benedendorpsweg weer helemaal in oude luister hersteld.

De ravage rond de Oude Kerk met de achtergelaten Britse 17-ponder, die gebruikt werd om het gebied rond de Oude Kerk aan de Benedendorpsweg te verdedigen tegen de Duitse aanvallen. Hier was het punt waar de Britse en Poolse parachutisten zich verzameld hadden om in de nacht van 24 op 25 september 1944 met bootjes de Rijn over te steken naar de Betuwe.

Major Lonsdale

Vanaf de kansel van de Oude Kerk hield major Landsdale zijn peptalk.

Deze mooie scene van de situatie rond de Oude Kerk in Oosterbeek bevond zich in het Airborne Museum voordat het ingrijpend werd verbouwd waarbij veel moois verloren is gegaan.

Dit pand staat tegenover de Oude Kerk aan de Benedendorpsweg en vertoont nog duidelijk granaatinslagen. Het zijn nog de sporen van de oorlog die hier woedde in september 1944.   

Ook aan de Benedendorpsweg in Oosterbeek staat de Concertzaal.
De schrijver Kneppelhout, die in 1847 het landgoed `De Hemelse Berg` had verworven, kocht in 1867 midden in het dorp een stukje grond en liet daarop voor de vele kunstenaars die Oosterbeek bezochten een atelier met koffiekamer bouwen, tegenover boekhandel Romijn. Later werd het atelier omgebouwd tot concertzaal en verenigingsgebouw.
Het is een gebouw met een neo-classicistische gevel, drie ramen breed, een ronde ingang in het midden en daarboven een uitstekende middenpartij, bekroond door een geknot tympaan met een topornament in de vorm van een olielamp.
In zijn testament heeft schrijver de concertzaal vermaakt aan de gemeente, die het bijna een eeuw later op de monumentenlijst plaatste. Al anderhalve eeuw is er veel in het gebouw gezongen, gedanst, gekaart en gefeest. Bekend is dat Jo Vincent in haar jonge jaren hier heeft opgetreden. Ook deed het dienst als kerk voor de Remonstrantse Broederschap voordat de kerk aan de Wilhelminastraat was gebouwd.

Zicht op de prachtige omgeving waar de Concertzaal staat.

De tekst op dit informatiepaneel luidt als volgt:

Hotel de Tafelberg was in 1939 door het gemeentebestuur aangewezen om in tijden van nood als hospitaal te dienen. Vanaf begin september 1944 was het hotel gevorderd als hoofdkwartier voor de Heeresgrupe B onder leiding van de Duitse veldmaarschalk Model. Hij vluchtte op 17 september, geheel verrast door de geallieerde luchtlandingen. Oosterbeekse huisartsen richtten het hotel in als noodhospitaal en vervolgens namen de Britten het over. Nederlandse en Britse artsen werkten er, evenals Oosterbeekse EHBO-ers, rodekruismedewerkers en wijkzusters. Soms werden operaties zelfs op de biljarttafel uitgevoerd. Het gebouw werd diverse malen getroffen door artillerievuur.

Het is altijd weer heel fijn de lunch te gebruiken in restaurant Schoonoord.

Onze gids Joël Stoppels geeft nog uitleg over het verloop van de strijd om de perimeter in Oosterbeek en vertelt wat er is gebeurd op het kruispunt waar we in restaurant Schoonoord op uitkijken. De Britse 21st Independent Parachute Company, die hier actief is geweest tijdens de gevechten in september 1944, had in Oosterbeek verbandposten, zoals in hotel Schoonoord, gelegen in het centrum, waar we nu de lunch gebruiken.

Jarenlang is restaurant Schoonoord een ontmoetingsplaats geweest van de Britse veteranen tijdens de Slag om Arnhem. Er was zelfs een speciale veteranenkamer. Nu er niet zoveel veteranen meer komen is de veteranenkamer verdwenen.

Dit was het interieur van de veteranenkamer in restaurant Schoonoord.

Foto's en voorwerpen in het restaurant herinneren nog aan die tijd.

In de middag bezochten we het Airborne Museum 'Hartenstein' in Oosterbeek.

Generaal-majoor Urquhart was sinds 7 januari 1944 commandant van de Britse 1e Luchtlandingsdivisie. Urquharts eenheid werd bij de Operatie Market Garden voor het eerst ingezet. Zijn divisie, waar ook de Poolse 1e Onafhankelijke Parachutistenbrigade onder generaal-majoor Stanisław Sosabowski deel van uitmaakte, landde bij Oosterbeek. Urquhart richtte zijn hoofdkwartier in in het toenmalige Hotel Hartenstein (tegenwoordig het Airborne Museum).

Na afloop van de battlefield tour gingen we nog even langs het met sloop bedreigde Dreyeroord. Het hotel Dreyeroord was in september 1944 tijdens operatie Market Garden de kern van de noordelijke verdedigingslinie van de King's Own Scottish Borderers (KOSB). Het hotel werd ook wel Het Witte Huis (The White House) genoemd.
In het park, achter het hotel, vonden zware gevechten plaats. Hier zijn tegenwoordig nog steeds sporen van terug te vinden, zoals de rupsbandsporen in de oprit van het hotel.
Tijdens de oorlog raakte het hotel zwaar beschadigd. Na de oorlog kwam het hotel in bezit van de familie Van der Straaten, die het weer in oude staat herstelde. In het hotel waren verschillende objecten aanwezig die herinnerden aan de gevechten van het KOSB in september 1944.
Het hotel is per 1 oktober 2014 gesloten.
In 2016 wordt er actie gevoerd tegen de mogelijke sloop van het gebouw.