9-11-2024  Boekpresentatie Achter de Linies en tentoonstelling Battle of Arnhem: False Hope and Lasting Thanks

Op zaterdagmiddag 9 november 2024 waren we op uitnodiging van de Documentatiegroep 1940-1945 in het Openluchtmuseum te Arnhem. Daar kregen we in een mooi kasteeltje op het terrein van het Openluchtmuseum een boekpresentatie Achter de Linies door Dr. Coen Hilbrink.

Het boek gaat over de Jedburg-officier John Olmsted en het verzet in Overijssel.  Op 11/12 september 1944 werd het Jedburgh Team ‘Dudley’, bestaande uit de Amerikaanse OSS-agent John Olmsted, de Nederlandse officier Henk Brinkgreve en de Ierse radio-operator John ‘Bunny’ Austin boven Overijssel gedropt. Het had de opdracht het gewapende verzet in Oost-Nederland te helpen organiseren, ter ondersteuning van de geallieerde opmars tijdens Operatie Market Garden die zes dagen daarna begon.

Toen echter de Slag om Arnhem op een geallieerde nederlaag uitdraaide, kwamen de drie mannen vast te zitten achter de vijandelijke linies. Bij de reddingsactie ‘Pegasus 2’ zeven weken later slaagde John Olmsted er, als één van de weinige geallieerde militairen, in over de Rijn naar bevrijd gebied te ontkomen. Hierover en over zijn persoonlijke ervaringen in Engeland, Overijssel en Gelderland schreef hij kort na het einde van de oorlog op de boot terug naar de VS een levendig en boeiend verslag.

‘Achter de linies’ laat ons naar één van de meest schokkende episodes in de Nederlandse geschiedenis kijken met de ogen van een jonge Amerikaanse officier. Een buitenstaander die tegelijkertijd in het middelpunt van de gebeurtenissen stond. Met warmte, humor en oog voor detail gunt John Olmsted ons een fascinerend kijkje in het bezette Nederland in de herfst van 1944.

In 1985 kwam John Malcolm Olmsted (1914– 2001) opnieuw naar Nederland. Tijdens dit bezoek overhandigde hij zijn manuscript aan historicus Dr. Coen Hilbrink, wiens familie hem en zijn twee kameraden in 1944 – met noodlottige gevolgen – onderdak had geboden. Hilbrink maakte er een boek van waarin hij Olmsteds verhaal centraal plaatst in de historische context van de betekenis en tragiek van het gewapend verzet. Olmsteds teamgenoten Brinkgreve en Austin overleefden de oorlog niet. Beiden werden in 1945, enkele weken voor de bevrijding, dood geschoten. Olmsteds manuscript zélf is zo minimaal mogelijk bewerkt, zodat diens unieke perspectief van de toeschouwer én deelnemer behouden is gebleven en 'Achter de linies' een belangrijk historisch document is geworden.

Na een korte puze gaven Kees Adema en Tim Gale een presentatie over het project Arnhem Postal History. De expositie toont een uitgebreid overzicht van de gebeurtenissen rondom de Slag om Arnhem aan de hand van originele brieven, voorwerpen en documenten uit de Tweede Wereldoorlog. Een van de bijzondere stukken is een brief geschreven vanuit een zweefvliegtuig en de enige bekende 'veldpost-brief' van de Slag om Arnhem.

Ter afsluiting van de presentatie stelde Tim Gale zich voor. Tim Gale is de directeur van het Arnhem Postal History (APH) Collection and Digital Archives project, een non-profit organisatie uit Amerika. Het APH-project onderzoekt het snijvlak van sociale en militaire geschiedenis en de rol van de post tijdens de Slag om Arnhem en in breder verband tijdens de Tweede Wereldoorlog in Nederland. Poststukken bieden directe informatie uit de eerste hand.

De APH-collectie put uit primaire bronnen, zoals correspondentie, om een levendig beeld te schetsen van het dagelijkse leven en de ervaringen van Nederlandse burgers, militairen en andere betrokkenen die belangrijke momenten tijdens de Tweede Wereldoorlog van dichtbij zagen. Deze bijzondere collectie omvat meer dan 9.000 brieven en briefkaarten die tussen 1939 en 1945 in en om Nederland werden verstuurd, naast officiële correspondentie, propaganda, persoonlijke memoires en andere bijzondere documentatie.

De originele brieven en documenten in de collectie laten onderzoekers zien hoe de lokale bevolking de oorlog beleefde. APH beschrijft verhalen van Nederlanders die bijna de hele Tweede Wereldoorlog onder bezetting leefden. Deze verhalen helpen om de invloed van de oorlog beter te begrijpen, zowel in grote lijnen als persoonlijk.

Arnhem Postal History begon als een project tijdens de coronapandemie. Ik heb altijd al interesse gehad in de Tweede Wereldoorlog en heb jaren over de Holocaust gelezen en onderzoek gedaan. Hoewel ik geen persoonlijke band heb met de Holocaust, raakten de verhalen over lijden en verzet me diep. Ik besefte dat het niet alleen om een militaire strijd ging, maar om een totale aanval op burgers, gezinnen en hele gemeenschappen. Na verloop van tijd werd het me echter te veel en stopte ik. Op 17 september 2019 zag ik de film ‘A Bridge Too Far’ weer op tv. Ik had deze Hollywoodfilm al eerder gezien, maar deze keer dacht ik: “Hoe realistisch is dit eigenlijk?” Ik las vervolgens Anthony Beevors boek over Arnhem, en sindsdien heb ik honderden boeken over dit onderwerp verslonden!

Mijn interesse was misschien niet verder gegaan, maar een goede vriend, een internationaal bekende filatelist, gaf me een envelop. Deze ‘cover’, zoals het in de filatelie heet, was geadresseerd aan mevrouw B. Haartsen-Heeck, Utrechtseweg 69, Oosterbeek, gedateerd 25 september 1944. De brief was gestempeld met “Postverkeer / gestremd / retour afzend”. Geen wonder, want haar huis lag midden in de frontlinie tussen de Britse 1e Airborne Divisie en Duitse troepen. Dit riep bij mij de vraag op: wie was deze vrouw, waarschijnlijk schuilend in haar kelder, terwijl om haar heen een heftige oorlog gaande was?

Brief geadresseerd aan mevrouw B. Haartsen-Heeck, Utrechtseweg 69, Oosterbeek, gedateerd 25 september 1944. Bron: Arnhem Postal History

Private Harold Kirkham diende in het Defence Platoon van de 4th Parachute Brigade. Zijn broer Sidney, die diende bij de Royal Navy, stuurde hem op 24 september 1944 een brief, maar deze werd op 18 oktober 1944 teruggestuurd met de melding dat Harold vermist was na de Slag om Arnhem. Later bleek dat Harold op 19 september 1944 was gesneuveld; de brief is vermoedelijk het enige bestaande document dat door het veldpostkantoor van de 4th Brigade is gestempeld na de slag.

Brief aan soldaat Harold Kirkham van het 4th Brigade Defense Platoon