Battlefield Tour POOLSE STRIJDERS over de Hondsrug
Op zaterdag 22 maart 2025 vond de Battlefield tour plaats, geïnspireerd door het indrukwekkende boek Polen over de Hondsrug van Harold de Jong. Deze tour bracht geschiedenis tot leven door een reis langs belangrijke locaties op de Hondsrug en in de regio Groningen die een cruciale rol speelden tijdens de opmars van de Poolse 1e Pantserdivisie, gesteund door de Belgische SAS, tijdens de bevrijding van Noord Nederland in april 1945.
De tour had als doel om deelnemers inzicht te geven in de gebeurtenissen die worden beschreven in het boek, met een specifieke focus op de rol van Poolse soldaten in de bevrijding van Noord-Nederland. Door fysieke plaatsen te bezoeken die in het boek worden genoemd, konden deelnemers een diepere verbinding maken met de historische verhalen. Het was in feite ook een combinatie van twee jeeptours door het zuid-Drenthe en Noord-Drenthe en het oostelijk gedeelte van de provincie Groningen. Deze tours vonden vorig jaar plaats.
Deze kaart toont de opmarsroute door het noorden van Nederland van de Canadese 2e Divisie, met in de rechterflank de opmars van de Poolse 1e Pantserdivisie. De 1e Poolse Pantserdivisie (Pools: 1 Polska Dywizja Pancerna; Engels: 1st Polish Armoured Division) was een geallieerde pantserdivisie tijdens de Tweede Wereldoorlog, opgericht in Schotland in februari 1942. Op het hoogtepunt telde de divisie 16 000 soldaten.Ook zijn de acties van de Belgische SAS op de kaart uitgebeeld,
Bevrijding van Noordbroek door de Polen op 14 april 1945
Poolse tanks rijden op 14 april door de straten van Veendam, hier bij Veenlust
Uw webmaster samen met zijn vrouw in de bus. We hebben er heel veel zin in deze dag!
Belgische verkenners van de SAS
Onze gids voor deze battlefield tour was de schrijver van het boek Poolse Strijders over de Hondsrug. Op bevlogen wijze vertelde hij ons op diverse locaties wat daar gebeurde tijdens de Poolse opmars in april 1944. Dat ging zeker niet zonder slag of stoot. Er zijn ook Poolse soldaten gesneuveld tijdens de gevechten met de Duitsers in die dagen. Hier krijgen we uitleg over de strijd bij de Overhesselerbrug over het Oranjekanaal.
Op weg naar het noorden ontdekten Belgische verkenners van de SAS dat de Oosterhesselerbrug ten zuiden van Oosterhesselen nog heel was. Samen met Poolse militairen werd de brug op 9 april 1945 na een hevige strijd veroverd. De weg naar de bevrijding van Noord-Nederland lag open.
Oosterhesselerbrug
De strijd om de Oosterhesselerbrug in april 1945 was een belangrijk moment in de bevrijding van Noord-Nederland tijdens de Tweede Wereldoorlog. Belgische verkenners van de SAS ontdekten op 8 april dat de brug, gelegen ten zuiden van Oosterhesselen, nog intact was. Samen met Poolse militairen werd de brug op 9 april 1945 na hevige gevechten veroverd.
De Duitse verdedigers hadden zich ingegraven en boden stevig verzet. Belgische troepen, ondersteund door Poolse gepantserde voertuigen, voerden een aanval uit waarbij vijf boerderijen en huizen in brand vlogen. Uiteindelijk verlieten de Duitsers hun stellingen, en de Polen veroverden de brug met een stormaanval. De brug werd snel versterkt om zware Sherman-tanks te kunnen dragen.
Deze overwinning opende de weg naar de bevrijding van Noord-Nederland. Het monument bij de Oosterhesselerbrug herinnert nog steeds aan deze gebeurtenissen en de schade die de omgeving opliep.
De Oosterhesselerbrug in de oorlog met versperringen. De brug is na de oorlog vervangen.
De kazemat bij de Oosterhesselerbrug
Vervolgens bezochten we de kazemat bij de Oosterhesselerbrug
Hier lopen we vanaf de Oosterhesselerbrug naar de nabij gelegen kazemat.
Zicht op de Oosterhesselerbrug vanaf de kazemat. Deze kazemat diende om vuur te kunnen uitbrengen op de brug en omgeving. In 1940 zaten hier de Nederlandse soldaten ter verdediging en in 1945 de Duitsers.
Informatiepaneel bij de kazemat Oosterhesselerbrug.
In de kazemat zijn instructies te lezen voor de militairen destijds.
Blik door het raam naar buiten. Mijn vrouw (links) staat een informatiepaneel te lezen.
Aan de buitenkant is duidelijk te zien dat de kazemat zwaar onder vuur heeft gelegen op zowel 10 mei 1940 als op 9 april 1945, voordat de brug werd veroverd door de Belgische SAS.
Noordbarge
We staan hier op de brug over het Oranjekanaal bij Noordbarge. Deze brug was in april 1945 een spoorbrug.
Zo zag de opgeblazen trambrug bij Noordbarge er uit nadat die was opgeblazen door de Duitsers. Tijdens de strijd werd de trambrug met een grote explosie opgeblazen door de Duitse bezetters. Poolse tanks en manschappen gingen het gevecht aan en slaagden erin een bruggenhoofd aan de andere kant van het kanaal te realiseren. Dit maakte het mogelijk voor de genie om een nieuwe brug aan te leggen.
Inwoners van Noordbarge bij een Poolse tank.
Na de inname van de brug bij Oosterhesselen trokken de Poolse troepen in april 1945 op naar Emmen. Bij Noordbarge volgde een hevige strijd om via de trambrug over het Oranjekanaal te komen.
De bevrijding van Noordbarge door de 1e Poolse Pantserdivisie vond plaats op 10 april 1945, tijdens de laatste fase van de Tweede Wereldoorlog. De Poolse divisie, onder leiding van generaal Stanisław Maczek, speelde een cruciale rol in de bevrijding van Noord-Nederland. Bij Noordbarge vonden zware gevechten plaats, waarbij de Duitsers zich hadden ingegraven nabij de trambrug over het Oranjekanaal. De Poolse troepen moesten het vuur beantwoorden en slaagden erin het kanaal over te steken.
Tijdens de gevechten gingen 17 boerderijen en schuren verloren, en er vielen slachtoffers aan beide kanten: twee Poolse soldaten en achttien Duitse verdedigers kwamen om het leven. Na de bevrijding sloegen de laatste Duitse troepen op de vlucht richting Weerdinge, en de inwoners van Noordbarge vierden hun vrijheid met zang en vreugde.
De Poolse divisie richtte zich ook op andere gebieden in de regio en speelde een belangrijke rol in de bevrijding van concentratiekampen en andere dorpen in Noord-Nederland.
Na het opblazen van de trambrug werd er over het Oranjekanaal bij Noordbarge op 10 april 1945 een Baileybrug aangelegd. Een Baileybrug is een type brug dat bestaat uit standaardsegmenten en snel kan worden opgebouwd. Het ontwerp, oorspronkelijk bedoeld voor militaire toepassingen, is bedacht door de Brit Donald Bailey tijdens de Tweede Wereldoorlog. Deze bruggen zijn wereldwijd bekend vanwege hun eenvoud en veelzijdigheid.
De Poolse opmars naar Oosterhesselen en Emmen.
In het laatste oorlogsjaar werd Emmen een toevluchtsoord voor nazisympathisanten en andere vluchtelingen. De situatie was zwaar voor de inwoners, vooral door de Duitse bezetting en de werkzaamheden die zij moesten verrichten voor Duitse versterkingen. Op 10 april 1945 reden de Poolse tanks Emmen binnen en was de stad zonder slag of stoot bevrijd.
We gaan weer in de bus om naar Borger te rijden.
Borger
Boven: Inwoners van Borger begroeten de Poolse bevrijders.
Links: Brencarrier waarin Stanisaw Kowalczyk om het leven is gekomen.
Stanisław Kowalczyk was een Poolse soldaat van het 10e Regiment Dragonders van de 1e Poolse Pantserdivisie. Hij sneuvelde op 12 april 1945 tijdens de gevechten rond Borger.
Borger werd op 12 april 1945 bevrijd door Poolse soldaten van de 1e Poolse Pantserdivisie, onder leiding van generaal Stanisław Maczek. Deze divisie speelde een cruciale rol in de bevrijding van Nederland, ondanks de zware omstandigheden zoals drassige wegen en smalle bruggen. Tijdens de gevechten verloren drie Poolse soldaten hun leven, waaronder Stanisław Kowalczyk.
Inwoners van Borger voor een Poolse tank van de 1e Poolse Pantserdivisie.
De tentoonstelling "Trails of Hope: Odyssee van Vrijheid" in Borger
Re-enactor Sipke Bathoorn in het uniform van de Poolse bevrijders © Rianne Denissen RTV1
De tentoonstelling "Trails of Hope: Odyssee van Vrijheid" is momenteel te zien in de Goede Herderkerk in Borger. Deze indrukwekkende expositie belicht de rol van Poolse bevrijders, waaronder de 1e Poolse Pantserdivisie, tijdens de Tweede Wereldoorlog. De tentoonstelling bevat persoonlijke verhalen, foto's en objecten van Poolse soldaten en biedt een unieke kijk op hun opmars door Europa, inclusief de bevrijding van Borger op 12 april 1945.
De tentoonstelling is geopend van 7 maart tot en met 5 mei 2025 en maakt deel uit van de herdenking van 80 jaar bevrijding.
Veele
De strijd bij de Rolinbrug in Veele vond plaats op 12 april 1945 en was een belangrijk moment in de bevrijding van het gebied. Belgische troepen van het 1e Regiment Belgische Parachutisten, onder leiding van kolonel E. Blondeel, vochten tegen Duitse troepen die de brug over het Mussel Aa-kanaal hadden opgeblazen om de opmars van de geallieerden te vertragen.
Tijdens de gevechten werden 16 huizen en boerderijen verwoest, en een jong meisje kwam tragisch om het leven door een verdwaalde kogel. Drie Belgische militairen sneuvelden, waaronder Philippe Rolin, naar wie de brug later werd vernoemd. Ondanks de zware verliezen slaagden de Belgische troepen erin om Veele te bevrijden, waardoor de bewoners konden terugkeren naar hun huizen.
De Rolinbrug en het bijbehorende monument blijven een eerbetoon aan de moed en opoffering van de Belgische bevrijder
Naast de Roulinbrug ligt nog het bruggetje van de Veelersluis. Dit was een historisch waterwerk dat deel uitmaakte van het eeuwenoude watersysteem in deze regio. Oorspronkelijk gebouwd om waterbeheer en scheepvaart mogelijk te maken was deze sluis een voorbeeld van de belangrijke rol die dergelijke constructies speelden in het Nederlandse landschap.
De sluis lag langs het Ruiten-Aa-kanaal, een schilderachtige waterweg die populair is bij natuurliefhebbers. Het gebied rondom de sluis biedt wandel- en fietsroutes, waar bezoekers ook nu nog kunnen genieten van de rust en het landelijke uitzicht.
Philippe Rolin was een Belgische soldaat die tragisch om het leven kwam tijdens de bevrijding van Veele, Nederland, op 12 april 1945. Hij maakte deel uit van het Belgische SAS Regiment, een elite-eenheid die een cruciale rol speelde bij de bevrijding van de regio van de Duitse bezetting. De brug in Veele, bekend als de Rolinbrug, werd naar hem vernoemd om zijn opoffering te herdenken.
De bevrijding van Veele was een belangrijke gebeurtenis, gemarkeerd door intense gevechten die resulteerden in de vernietiging van huizen en het verlies van levens, waaronder burgers en soldaten. Er staat ook een monument bij de Rolinbrug als eerbetoon aan Rolin en zijn medesoldaten die omkwamen tijdens de operatie.
Het is een aangrijpende herinnering aan de moed en opofferingen tijdens de Tweede Wereldoorlog.
We bekijken het monument en het informatiepaneel ter nagedachtenis aan de drie gesneuvelde Belgische parachutisten P.H. Rolin, J. Breuer en E. Hazard en onze gids vertelt over de hevige gevechten op deze nu zo vreedige en rustige locatie in de natuur.
Winschoterhoogebrug
De gevechten bij de Winschoterhoogebrug in april 1945 waren een belangrijk onderdeel van de bevrijding van Winschoten tijdens de Tweede Wereldoorlog. Op vrijdag 13 april 1945 begonnen de gevechten toen Poolse tanks arriveerden en de Duitse verdediging probeerden te doorbreken. De Duitsers hadden geschut opgesteld bij de Winschoterhoogebrug en langs de Beertsterweg, wat de opmars van de geallieerden vertraagde.
Er vonden hevige artillerieduels plaats, waarbij granaten afkomstig van batterij Fiemel over Winschoten vlogen en schade aanrichtten aan gebouwen en huizen. Toen de geallieerden oprukten richting Delfzijl en werden de kanonnen van de batterij landinwaards gedraaid. Dit zorgde onverwacht voor genoemde zware artilleriebeschietingen. Niet alleen bij Winschoten maar ook bij de bevrijding van omliggende dorpen in het gebied van de Delfzijl-Pocket. De gevechten duurden tot zaterdag 14 april, toen de Poolse troepen uiteindelijk de brug bij Zuiderveen en de Winschoterhoogebrug bereikten. De bevrijding van Winschoten volgde kort daarna op 15 april 1945.
Batterij Fiemel bij Termunten
Manschappen van Batterij Fiemel
Nu zijn het kinderen die staan bij een replica van het kanon op het dak van de bunker.
De batterij Fiemel bij Termunten speelde een belangrijke rol tijdens de gevechten in Noord-Groningen in april 1945. Deze Duitse verdedigingsstelling, ook wel bekend als Marine Flak Batterie Termunten, was uitgerust met zwaar luchtafweergeschut dat ook horizontaal kon worden ingezet tegen vijandelijke troepen. Tijdens de bevrijding van Winschoten en omliggende gebieden bood de batterij hevig verzet tegen de oprukkende geallieerden.
De batterij was strategisch gelegen bij Fiemel en maakte deel uit van de Atlantikwall, een verdedigingslinie die zich uitstrekte langs de kust van Europa. Het geschut werd gebruikt om dorpen zoals Nieuwolda en Woldendorp te beschieten, wat de opmars van Canadese en Poolse troepen vertraagde. Uiteindelijk werd de batterij op 1 mei 1945 door de Duitsers geëvacueerd, waarbij de kanonnen onklaar werden gemaakt.
Terwijl er verbeten weerstand was ter hoogte van de Winschoterhoogebrug werd er in Winschoten zelf nauwelijks verzet geboden. Belgische parachutisten trekken op zondgochtend 15 april 1945 Winschoten binnen. De bevolking haalt de bevrijders juichend binnen in de Blijhamsterstraat.
Siddeburen
Hotel De Witte Linden in Siddeburen speelde een belangrijke rol tijdens de gevechten in april 1945. Poolse soldaten waren daar ingekwartierd en gebruikten het als commandopost. Ze werkten samen met het lokale verzet om het dorp te bewaken tegen Duitse aanvallen. In de nacht van 20 april, vlak voor Hitlers verjaardag, voerden Duitse troepen een verrassingsaanval uit. Het hotel was een strategisch punt en werd betrokken bij de gevechten. Drie Poolse soldaten sneuvelden tijdens deze aanval, evenals twee verzetsstrijders.
De drie in Siddeburen gesneuvelde Poolse soldaten
In april 1945 vonden er gevechten plaats in Siddeburen, tijdens de laatste fase van de Tweede Wereldoorlog. Op 15 april 1945 werd Siddeburen zonder slag of stoot bevrijd door Canadese troepen. Een kleine groep Poolse soldaten bleef achter om het dorp te beveiligen tegen Duitse aanvallen. In de nacht van 20 april, vlak voor de verjaardag van Hitler, voerden Duitse troepen een verrassingsaanval uit op Siddeburen. Deze aanval leidde tot hevige gevechten in het hele dorp, ondersteund door artillerievuur vanuit de omgeving van Wagenborgen en Delfzijl.
Tijdens deze gevechten sneuvelden drie Poolse soldaten en twee verzetsstrijders. De namen van de verzetsstrijders, Jan Oostindiër en Willem Balkema, staan vermeld op een monument in Siddeburen. Uiteindelijk trokken de Duitse troepen zich bij zonsopgang terug.
Het was een van de laatste stuiptrekkingen van de Duitse bezetter in Nederland.
Graf van twee leden van de Binnenlandse Strijdkrachten die ook omkwamen bij de verrassingsaanval van de Duitsers op 20 april 1945.
Mijn vrouw is geboren in Siddeburen. Vandaar dat we lid zijn van Historische Vereniging Bie 't Schildt. In de coronatijd kregen wij van deze historische vereniging deze twee boeken over Siddeburen en omgeving in oorlogstijd.
Oberlangen
Tenslotte reden we via Ter Apel naar het vlak over de grens gelegen Oberlangen. Op 12 april 1945 bevrijdden Poolse soldaten van de Eerste Poolse Pantserdivisie het kamp Oberlangen, net over de grens in Duitsland. In dit kamp zaten 1728 Poolse vrouwen gevangen, voornamelijk leden van het Poolse verzet die tijdens de Opstand van Warschau in 1944 waren gearresteerd. De bevrijding was bijzonder emotioneel, vooral omdat de vrouwen werden bevrijd door hun landgenoten.
De soldaten reden met tanks dwars door de omheining van het kamp, en de vrouwen juichten toen ze beseften dat ze door Poolse troepen werden bevrijd. Na de bevrijding keerden de soldaten terug naar Nederland, waar ze samen met de lokale bevolking en de bevrijde vrouwen feestvierden.
Dolgelukkig zijn de Poolse vrouwelijke krijgsgevangen die bevrijd werden door hun landgenoten, de Poolse soldaten van de 1e Poolse Pantserdivisie.
Conclusie
De Battlefield-tour bleek een waardevolle en leerzame ervaring. Door het bezoek aan historische locaties kwam de geschiedenis op een tastbare manier tot leven, wat het belang van de Poolse inzet tijdens de oorlog nog meer benadrukte. Het boek Polen over de Hondsrug vormde een sterke basis voor deze indrukwekkende reis door de tijd.
Voor meer zie de pagina De bevrijding van noordoost Nederland